Bu yaxınlarda şəxsi arxivimi araşdırarkən oradan bir neçə il əvvəl Almaniya arxivlərindən gətirdiyim “Qurtuluış” jurnalındakı bir yazı diqqətimi cəlb etdi. Bu yazının müəllifi Almaniyanın tanınmış tədqiqatçısı,professor Yothard Yaşke idi (Y.Yaşke (1894-1983), tanınmış alman türkoloqu,professoru,linqvist və diplomatıdır. Almaniyanın Ankaradakı Böyükelçiliyində və İzmir konsulluğunda çalışıb.Almaniya Xarici İşlər Nazirliyində Şərq Şöbəsində işləyib.Berlin Universitetinin Şərq İnstitutunda türk dili və ədəbiyyatından dərs deyib.M.Ə.Rəsulzadə ilə yaxın dostluq münasibətində olub).
Qeyd edim ki, professor Y.Yaşkenin məqaləsi çap olunan “Qurtuluş” jurnalı 1934-1939-cu illərdə Berlində M.Ə.Rəsulzadənin redaktorluğu ilə yayınlanıb.
Y.Yaşkenin yazısında diqqətimi cəlb edən məqam dərindən araşdırma apararaq erməni yalanlarını təkzib etməsidir. Yəni o, əslində tarixi faktlara istinad edib fikir yazmaq bacarığı ilə yanaşı, ermənilərə məxsus olan “yalan, saxtakarlıq” təqdimatlarını, auditoriyanı çaşdırmaq, olmayan hadisəni “erməniləşdirilib” ictimaiyyəti aldatmaq cəhdlərini hiss edir, anlayır və onları konkret faktlar qarşısında susmağa məcbur edir.
Məlum olur ki, cənab Yaşkenin Berlində azərbaycanlı mühacirlərin çap etdiyi “İstiqlal” qəzetinin 1934-cü ildə nəşr olunan 65-ci sayındakı “Ağ və qırmızı ruslar Ermənistanı xilas etdimi?” məqaləsinə “Masis” məcmuəsində cavab verən erməni yazarı əsaslı faktlar təqdim edə bilməmişdir.
Cənab Yaşkenin “Qurtuluş” jurnalındakı bu yazısı ermənilərin Londonda nəşr edilən “Masis” məcmuəsindəki (c.6,N 6(53)) bir yazıya cavabdır.Maraqlıdır ki, jurnaldakı yazı müəllifsizdir.Cənab Y.Yaşke bu cavabını sərt olaraq əslində müəlifsiz yazıya yox, bütün erməni alimlərinə yönəldib.
Erməni məcmuəsini narahat edən isə alman professorun aşağıdakı fikirləridir:”Ermənistan tarixi böyük bir faciədən ibarətdir.Bu talesiz millət nicat və xilasını daima xarici dövlətlərdən gözləmiş, halbuki bu dövlətlər hər zaman erməniləri öz imperialist planları üçün istifadə etmişlər”.
Erməni mətbuatı buna cavab olaraq yazır:”Hər şeydən əvvəl professora söyləməliyəm ki, onun müqəddimədə yazdığı bu sözlər tamamilə yanlış və hər hansı tarixi bir həqiqətdən mücərrətdir.Ermənilərin 1878-ci ilə qədər Azərbaycan, Gürcüstan və yaxud Avropanın hər hansı bir ölkəsindən talesiz olmamışdır”.
Y.Yaşke yazır ki, erməni mətbuatının bu fikirlərini oxuyarkən onlara 1913-cü ildə Marsel Leartın Parisdə nəşr edilmiş “Vəsiqələr işığında erməni məsələsi” əsərini oxumağı məsləhət bilirəm.
Cənab Y.Yaşke ilk öncə ermənilərin XIX əsrin sonlarından başlayaraq fransızlar tərəfindən və 1877-1878-ci illərdəki Rusiya- Türkiyə müharibəsindən sonra Rusiya dövləti tərəfindən himayə olunduqları faktını açıqlayır.Türkiyə ilə münasibətlərində onların həmin bölgədə bir zamanlar törətdiyi cinayətlərə diqqəti yönəldir, “Zeytun” üsyanındakı təxribatlarını xüsusi qeyd edir.
Sonra müəllif yazıda Cənubi Qafqazda Azərbaycan, Gürcüstan bölgələri ilə yanaşı Ermənistan sözünün işlədilməsinə etiraz edir və o dövrdə belə bir dövlətin olmadığnı yazır.
Müəllif yenə yazıdakı erməni yalanlarını təkzib edir, yazır ki, “Azərbaycan və Gürcüstan Rusiya bolşeviklərinə qarşı müqavimət göstərməyiblər,onlar müqavimət göstərsəydi Ermənistan işğal edilməzdi” ifadəsi yanlışdır.Hər iki ölkənin mücahidləri müqavimət göstərib və sonrakı sovet rejiminə qarşı olan üsyanlar da bunu sübut edir.Müəllif yazır ki, bu fakt əsassızdır, çünki Ermənıstan işğal ediləndə hələ Gürcüstan müstəqilliyini qoruyub saxlayırdı.
Alman alimi ermənilərin “pozuculuq” fəaliyyətini pisləyir və qeyd edir ki, bu yaxınlarda onlar növbəti dağıdıcılıq işlərini davam etdirdilər, tarixi bir sənədə imza atmadılar.Belə ki, 1934-cü ilin iyulunda Belçikanın mərkəzi Brüsseldə Qafqaz Konfederasiya sazişi imzalandı.Azərbaycan və Gürcüstan təmsilçilərini bu sazişi imzalasa Ermənistan tədbirə qatılmadı.Bu günə qədər də onların imzalaması üçün sənəddə qeyd və imza yeri saxlanılır.Lakin ermənilər Qafqaz xalqlarının birliyinin təcəssümü olan bu ciddi əhəmiyyətli sənədə imza atmırlar və yaranmaqda olan birli pozmağa, dağıtmağa çalışırlar.
Almaniyalı professor yazısını belə maraqlı fikirlə yekunlaşdırır: “Ermənistan fəlakətinin əsil səbəbi Türkiyə ilə lüzumsuz və ümidsiz savaşa girmək yerinə həm bu, həm də digər qonşuları ilə dostluq aramamaqdan irəli gəlmirmi?”
