Azərbaycanda fiziki şəxslərə məxsus yaşayış sahələrinin kirayəyə verilməsindən əldə edilən gəlirlərə 10 faiz vergi tətbiq edilməsi planlaşdırılır. Bu dəyişiklik “Azərbaycan Respublikasının 2026-cı il dövlət büdcəsi haqqında” qanun layihəsində əksini tapıb və yaxın aylarda Milli Məclisdə müzakirə ediləcək.
Yeni qaydaya əsasən, mənzilini kirayə verən hər bir fiziki şəxs əldə etdiyi gəlirdən 10 faiz vergi ödəməlidir. Bu vergi ödəmə mənbəyində tutulacaq və dövlət büdcəsinə yönəldiləcək. Rəsmi izahatda bu addımın əsas məqsədi kölgə iqtisadiyyatını azaltmaq, mənzil bazarında şəffaflığı artırmaq və dövlətin vergi gəlirlərini genişləndirmək kimi göstərilir.
Lakin iqtisadi reallıqlar göstərir ki, bu qərar mənzil bazarında qiymət artımı ilə nəticələnə bilər. Hazırda kirayə bazarı əsasən tənzimlənməmiş şəkildə fəaliyyət göstərir. Əksər kirayə müqavilələri qeyri-rəsmi bağlanır, gəlirlər bəyannaməyə daxil edilmir. Yeni qayda bu prosesi rəsmiləşdirsə də, eyni zamanda kirayə verənlərin xərclərini artıracaq.
Qiymətlər niyə arta bilər?
İqtisadi məntiqə görə, yeni vergi yükü istər-istəməz kirayə qiymətlərinə ötürüləcək. Çünki əksər ev sahibləri bu 10 faizlik itkini öz ciblərindən qarşılamaq istəməyəcək, onu kirayəçinin üzərinə yükləməyə çalışacaq. Xüsusilə Bakı və Gəncə kimi iri şəhərlərdə, tələbə və müvəqqəti işçi axınının yüksək olduğu bölgələrdə bu təsir daha aydın hiss ediləcək.
Rəqabət balansı pozula bilər
Digər tərəfdən, yeni vergi bəzi ev sahiblərini bazardan çəkilməyə və mənzillərini boş saxlamağa vadar edə bilər. Bu isə kirayə mənzil təklifini azaldaraq qiymət artımını daha da sürətləndirəcək. Nəticədə, rəsmi şəkildə kirayə müqaviləsi bağlayanlarla qeyri-rəsmi fəaliyyət göstərənlər arasında rəqabət bərabərsizliyi yaranacaq.
Şəffaflıq və risklər
Vergi tətbiqi şəffaflıq baxımından müsbət addımdır, lakin onun effektivliyi inzibati nəzarət mexanizmlərindən asılı olacaq. Əgər vergi orqanları bu prosesi sərt şəkildə tətbiq etsələr, kirayə bazarında qeyri-qanuni razılaşmaların və “nağd icarə” hallarının artması ehtimalı var. Belə olan halda, məqsəd – yəni kölgə iqtisadiyyatını azaltmaq – əks nəticə verə bilər.
Qeyd edək ki, kirayə gəlirlərinə 10 faiz vergi tətbiqi dövlət büdcəsi üçün yeni gəlir mənbəyi yaratsa da, bu qərarın sosial və iqtisadi təsirləri ciddi şəkildə qiymətləndirilməlidir. Ən optimal yanaşma mərhələli tətbiq, müəyyən gəlir həddi üçün güzəştlərin nəzərdə tutulması və vətəndaşlara vergi maarifləndirilməsinin artırılması ola bilər. Əks halda, 2026-cı ildən etibarən kirayə bazarında qiymət artımı, mənzil çatışmazlığı və qeyri-rəsmi razılaşmaların çoxalması real ssenariyə çevrilə bilər.
